ඊශ්‍රායලය නැවතත් ඉරානයට බෝම්බ හෙලුවහොත් “දැවැන්ත සහ දරුණු” ප්‍රතිචාරයක් ගැන ටෙහෙරානය අනතුරු අඟවයි
ඇලෙක්ස් ලැන්ටියර් විසිනි.
මෙහි පලවන්නේ ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියේ 2024 අප්‍රේල් 17 දින පල වූ ‘Tehran warns of “massive and harsh” response if Israel again bombs Iran‘ යන ඇලෙක්ස් ලැන්ටියර් විසින් ලියන ලද ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනය යි. පරිවර්තනය සුනිල් ප්‍රනාන්දු විසිනි.
ඊයේ ටෙහෙරානයේ පැවති හමුදා පෙළපාලියකදී අදහස් දක්වමින් ඉරාන ජනාධිපති ඊබ්‍රාහිම් රයිසි අනතුරු ඇඟවූයේ ඉරානයට එල්ල කරන නව ඊශ්‍රායල ප්‍රහාර “දැවැන්ත හා දරුණු ප්‍රතිචාරයක්” අවුළුවනු ඇති බවයි. ගාසා තීරයට එරෙහිව ඊශ්‍රායලයේ සමූල ජන ඝාතක ප්‍රහාරය සම්බන්ධයෙන් කලාපීය ආතතීන් ඉහළ යද්දී, ඉරානයේ ඉලක්ක වෙත යලිත් බෝම්බ හෙලන බවට කරන ඊශ්‍රායල තර්ජනවලට ප්‍රතිචාර දක්වමින් ඔහු මේ බව පැවසීය.
අප්‍රේල් 1දා ඊශ්‍රායලය සිරියාවේ ඩැමස්කස් අගනුවර ඉරාන තානාපති කාර්යාල පරිශ්‍රයට බෝම්බ ප්‍රහාරයක් එල්ල කළ අතර, ඉන් ඉරානයේ ඉහළ පෙළේ හමුදා නිලධාරීන් තිදෙනෙකු ඝාතනය විය. නීතියට අනුව ඉරාන භූමිය වන තානාපති කාර්යාල පරිශ්‍රය වෙත එල්ල වූ මෙම ප්‍රහාරයට සෙනසුරාදා ඉරානය ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඊශ්‍රායලයට එරෙහිව ප්‍රති-ප්‍රහාර එල්ල කිරීමෙනි. ඔපරේෂන් ටෲ ප්‍රොමිස් (Operation True Promise) යන සංකේත නාමයෙන් හැඳින්වෙන මෙම මෙහෙයුමේදී ඉරානය ඩ්‍රෝන යානා 185ක්, කෲස් මිසයිල 36ක් සහ බැලස්ටික් මිසයිල 110ක් ඊශ්‍රායලය තුල හමුදා ඉලක්ක වෙත බෝම්බ හෙලීම සඳහා එල්ල කළේය.
ඊශ්‍රායලයේ නෙවාටිම් සහ රේමන් ගුවන් කඳවුරුවල ධාවන පථවලට සහ ප්‍රවාහන ගුවන් යානයකට පහර දුන් මෙම ප්‍රහාරයෙන් කිසිදු මරණයක් වාර්තා නොවූවත්, ඊශ්‍රායලයේ අන්ත දක්ෂිණාංශික ආන්ඩුව දැවැන්ත ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරන ලෙස කැඳවා සිටියේය. “අද රාත්‍රියේ, පෙර නොවූ විරූ බලයකින් ඉරානයට පහර දීම සදහා ඊශ්‍රායලයට පුළුල් ජාත්‍යන්තර නීත්‍යානුකූලභාවයක් ලැබුණි,” ඊශ්‍රායල සංස්කෘතික අමාත්‍ය මිකී සෝහාර් ඉරිදා පැවසීය. ඉරානය තම අත්වැසුම් ගලවා ඇති බව ප්‍රකාශ කළ සෝහාර්, “ඊශ්‍රායලය විනාශ කිරීමට ක්රියා කරන සර්පයාගේ හිසට” පහර දෙන ලෙස ඊශ්‍රායලයෙන් ඉල්ලා සිටියේය.
ඊයේ පැවති පෙළපාළියේදී රයිසි අනතුරු ඇඟවූයේ, ඉරානයට එල්ල කරන අනාගත ඊශ්‍රායල ප්‍රහාරවලට ඊටත් වඩා විනාශකාරී ප්‍රහාරවලින් ප්‍රතිප්‍රහාර දිය හැකි බවයි. ඔහු පැවසුවේ, “ඔපරේෂන් ටෲ ප්‍රොමිස් මෙහෙයුම සීමිත වූවක් මිස විස්තීර්ණ පියවරක් නොවේ. අපි මීට වඩා ප්‍රබල මෙහෙයුමක් කළා නම් ඊශ්‍රායලයෙන් කිසිවක් ඉතිරි වෙන්නේ නැහැ.”
නේටෝ බලවතුන්ගේ පිටුබලය ලබන, ගාසා තීරයේ ඊශ්‍රායල් සමූල ජන ඝාතනය සහ ඉරානය, සිරියාව සහ ලෙබනනය මත එහි ප්‍රහාර, මැද පෙරදිග හා ලෝකය පූර්ණ යුද්ධයක අද්දර තබයි. එබඳු යුද්ධයකදී-එක්සත් ජනපදය විසින් මෙහෙයවන ලද ඇෆ්ගනිස්ථානය, ඉරාකය සහ සිරියාව ආක්‍රමණ වැනි පෙර යුද්ධ මෙන් නොව-ඊශ්‍රායලයට සහ එහි නේටෝ සහචරයින්ට ඉක්මනින් දැවැන්ත පාඩු අත්විය හැකිය.
ජෙරුසලමට ඉහළින් පිපිරීම් සහ රට පුරා ගුවන් ප්‍රහාර අනතුරු ඇඟවීම් ඇසූ ඊශ්‍රායල ජනතාව අස්වැසීමට ඊශ්‍රායල නිලධාරීන් උත්සාහ කළේ ඉරාන ඉලක්කවලින් සියයට 99 ක් වෙඩි තබා ඇති බව ප්‍රකාශ කිරීමෙනි. ඊශ්‍රායල ආරක්ෂක හමුදා (IDF) කියා සිටියේ තමන් ඉරාන ප්‍රහාරය “වැළැක්වූ” බවයි. කෙසේ වෙතත්, මෙයට හේතුව, IDF හට ප්‍රහාරය පිළිබඳව පූර්ව අනතුරු ඇඟවීමක් කර තිබූ නිසාත්, එක්සත් ජනපද, එක්සත් රාජධානි සහ ප්‍රංශ නැව් සහ යුධ ගුවන් යානා ඉරාන ඉලක්ක වෙඩි තබා හෙලීමට ඔවුන්ට උපකාර කළ නිසාත් විය.
ඉරානය ඊශ්‍රායලයේ ඉලක්ක ලැයිස්තුවක් ඔවුන්ට ලබා දී ඇති බව එක්සත් ජනපද නිලධාරීන් මුලින් ප්‍රතික්ෂේප කළද, තුර්කි නිලධාරීන් තහවුරු කළේ, ප්‍රහාරයට පැය 72 කට පෙර, ඉරාන ප්‍රහාරය ගැන අනතුරු ඇඟවීමට ටෙහෙරානය ඔවුන් මෙන්ම එක්සත් ජනපද සහ අනෙකුත් නේටෝ නිලධාරීන් සම්බන්ධ කර ගත් බවයි.
ප්‍රහාරයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් පලවා හැරීමට ඊශ්‍රායලය තම නේටෝ සහ කලාපීය සහචරයින් මත යැපුණි. එක්සත් ජනපද මිලිටරි මූලාශ්‍ර උපුටා දක්වමින් ද ඉන්ටර්සෙප්ට් මෙසේ ලිවීය: “එක්සත් ජනපද මිලිටරි මෙහෙයුමේ ප්‍රමාණය ඇමරිකානු මහජනතාව නොදැන සිටියත්, පෙන්ටගනය සෙනසුරාදා උතුරු ඉරාකයේ සිට දකුණු පර්සියානු ගල්ෆ් දක්වා විහිදෙන බහුජාතික, කලාපීය ආරක්ෂාවක් සම්බන්ධීකරණය කළේය. මෙහෙයුම අතරතුර, එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය, ප්‍රංශය සහ ජෝර්දානය, ඉරාන ඩ්‍රෝන යානා සහ මිසයිල බහුතරයක් වෙඩි තබා බිම හෙළූහ.
ඊශ්‍රායලයට සහ එහි මිත්‍ර රටවලට මෙහෙයුමේ මූල්‍ය පිරිවැය, ඉරානයට වඩා බෙහෙවින් වැඩි විය. ඊශ්‍රායල ජෙනරාල් රාම් අමිනාච් පැවසුවේ සෙනසුරාදා ඊශ්‍රායලය ඉරාන ඉලක්ක වෙත පහර දීම සඳහා ෂෙකෙල් බිලියන 4-5 (ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 1.08-1.35) මිසයිල ප්‍රහාර එල්ල කළ බවයි. අඟහරුවාදා එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාව ඉරාන ඩ්‍රෝන යානා වෙඩි තැබීම සඳහා වියදම් කළ පතොරම් නැවත පිරවීම සඳහා ඩොලර් බිලියන 1 ක් ඉල්ලා සිටියේය. බොහෝ දුරට ලාභදායී, මහා පරිමාණයෙන් නිපදවන ලද ඩ්‍රෝන යානා මගින් සිදු කරන ලද සෙනසුරාදා ප්‍රහාරයේ ඉරානයට වැය වූ මුදල ඩොලර් මිලියන 100ක් පමණ විය.
එපමනක් නොව, ඉරානයට සහ එහි සහචරයින්ට ඊශ්‍රායල ආරක්ෂක වළලු බහුලතාවය තුළින් යටපත් කළ හැකි සංඛ්‍යාත්මකව විශාල ප්‍රහාර එල්ල කළ හැකිය. ලෙබනනයේ ඉරාන මිත්‍ර හමුදාවක් වන හිස්බුල්ලා සෙනසුරාදා ඊශ්‍රායලයට පහර නොදුන් නමුත් දිගු දුර නැව් නාශක සහ ගොඩබිම් ප්‍රහාරක බැලස්ටික් මිසයිල සිය ගණනක් ඇතුළුව මිසයිල 150,000 සිට 200,000 දක්වා වන අවි ගබඩාවක් ඔවුන් සතුව ඇත. ඊශ්‍රායලය ලෙබනනය සමඟ යුද්ධයක් දියත් කළහොත් ඔවුන් (හිස්බුල්ලා) දිනකට මිසයිල 1000කට අධික ප්‍රමාණයක් වෙඩි තැබීම අපේක්ෂා කෙරේ. ඩ්‍රෝන යානා නිපදවන ප්‍රධාන ජාත්‍යන්තර නිෂ්පාදකයෙකු වන ඉරානය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, එහි විශාල මිසයිල අවි ගබඩාවට දිගු දුර බැලස්ටික් මිසයිල 3,000 කට වඩා ඇතුළත් වේ.
ඉරාන සන්නද්ධ හමුදා මාණ්ඩලික ප්‍රධානී මේජර් ජෙනරාල් මොහොමඩ් බකෙරි පැවසුවේ, ඉරානය ඊශ්‍රායලයට එරෙහිව තවදුරටත් හමුදා ක්‍රියාමාර්ගයක් සැලසුම් නොකරන නමුත් එයට විශාල ප්‍රහාර එල්ල කළ හැකි බවයි. “අපගේ දෘෂ්ටි කෝණයෙන් මෙහෙයුම අවසන් වී ඇත, නමුත් සන්නද්ධ හමුදා සූදානම්ව සිටින අතර අවශ්ය නම් අපි ක්රියා කරන්නෙමු,” ඔහු පැවසීය. “[ඊශ්‍රායල්] පාලන තන්ත්‍රයට එරෙහිව මෙම මෙහෙයුමට වඩා දස ගුණයකින් විශාල මෙහෙයුමක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට අපට හැකියාව තිබුනි, නමුත් අපි එය දඬුවම් මට්ටමේ තබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර ජනාකීර්ණ හා ආර්ථික මධ්‍යස්ථාන ඉලක්ක නොකළෙමු.”
ඉරානයට එරෙහිව තවත් ඊශ්‍රායල් ප්‍රහාර සඳහා එක්සත් ජනපදය සහභාගි වුවහොත්, මැදපෙරදිග එක්සත් ජනපද හමුදා කඳවුරුවලට බෝම්බ හෙලීමෙන් ටෙහෙරානය ප්‍රතිචාර දක්වනු ඇතැයි ද ඔහු අනතුරු ඇඟවීය.
ඊශ්‍රායල-ඉරාන ගැටුම කලාපීය හා ගෝලීය යුද්ධය පවා අවුලුවාලීමට ආසන්න ය. වොෂින්ටනය සහ නේටෝ බලවතුන් දැනටමත් ඊශ්‍රායලයට සහාය දැක්වීම සඳහා මැදිහත් වෙමින් සිටිති. කෙසේ වෙතත්, කලාපය පුරා ඉරානය සහ එහි සහචරයින් සමග නේටෝ යුද්ධයක් පිළිබඳ දසුන රුසියාවට සහ චීනයට පිළිගත නොහැකි තර්ජන එල්ල කරනු ඇති අතර, ඔවුන් ද යුද්ධයට ඇද ගැනීමේ අවදානමක් ඉස්මතු කරයි.
රුසියාව සිරියාවේ හමුදා රඳවා සිටින අතර, ඒවා, පාලන තන්ත්‍රය වෙනස් කිරීම සඳහා යුද්ධයක් දියත් කර ඇති නේටෝ පිටුබලය ලබන හමුදාවන්ට එරෙහිව සටන් කරති. ලෙබනනයට හෝ සිරියාවට ඊශ්‍රායල ප්‍රහාරයක් එල්ල වේ යැයි බියෙන් මොස්කව් මෑතක දී ඔවුන් ඊශ්‍රායල දේශසීමාවේ පිහිටි ගෝලාන් කඳුකර ප්‍රදේශයට යොදවා ඇත.
චීනය සිය ආර්ථිකය බල ගැන්වීම සඳහා ඉරාන තෙල් මත රඳා පවතින අතර, ඉරාන තෙල් වෙළඳාම සඳහා ඩොලරය භාවිතා කිරීම තහනම් කරනා එක්සත් ජනපද සම්බාධකවලින් තවමත් පීඩාවට පත්ව සිටින ඉරානයේ තෙල් අපනයනයෙන් සියයට 90 ක් පමණ මිලදී ගනී. 2021 දී චීනය ඉරානය සමඟ වසර 25 ක මිත්‍රත්ව ගිවිසුමක් අත්සන් කළේ, ඉරාන තෙල්, ප්‍රවාහන සහ නිෂ්පාදන යටිතල පහසුකම් සඳහා ඩොලර් බිලියන 400 ක ආයෝජනයක් සැලසුම් කරමිනි. ගිවිසුමේ කොන්දේසි ප්‍රසිද්ධ කර නැතත්, ඉරානයේ ආරක්ෂාව පිළිබඳ චීන හමුදා සහතික වීම් එයට ඇතුළත් බව වාර්තා වේ.
සෙනසුරාදා ඊශ්‍රායලයට එල්ල වූ ඉරාන ප්‍රහාරය සමාලෝචනය කරමින්, බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදී චින්තන පර්ශදයක් වන චැතම් හවුස් නිගමනය කළේ, තවදුරටත් මිලිටරි උත්සන්න වීමේ විභව ප්‍රතිවිපාක පැහැදිලි කරමින්, ඉරානයට නැවත පහර දීමෙන් ඊශ්‍රායලය වැලැක්වීම එහි අරමුන බවයි. මෙම ප්‍රහාරය ඉරාන හමුදාවන්ට, ඊශ්‍රායල සහ නේටෝ ගුවන් ආරක්ෂක පද්ධතිවල ප්‍රතිචාරය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය නිරීක්ෂණය කිරීමට සහ විශ්ලේෂණය කිරීමට ඉඩ සලසයි. ඔවුන් මෙසේ ලිවීය:
“ඉරානයේ අභිප්‍රාය ඊශ්‍රායලයට රිදවීම නම්, එය මිලිටරි මෙහෙයුම්වල මූලික මූලධර්මය – විස්මයේ මූලාංගය (මවිතය) -උල්ලංඝනය නොකරනු ඇත. නමුත් ඔවුන් එය කළා. ඔවුන් සිය අභිප්‍රායන් වොෂින්ටනයට සහ අරාබි සහ යුරෝපීය අගනගර කිහිපයකට විදුලි පණිවුඩ මගින් යවා තම ප්‍රහාර සාපේක්ෂව සීමිත බවට සහතික විය.
ඊශ්‍රායල ආරක්ෂාව සැලකිය යුතු ලෙස අභියෝගයට ලක් කළ හැකි සහ සමහර විට යටපත් කළ හැකි ප්‍රහාරාත්මක උපක්‍රම යොදා ගැනීම වෙනුවට එය කළේ ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධ දෙයකි. ඇත්ත වශයෙන්ම, ඉරානය ඊශ්‍රායලයට බරපතල වේදනාවක් ඇති කිරීමට උත්සාහ කළේ නම්, ඊශ්‍රායලයට සූදානම් වීමට ඉතා සුළු කාලයක් පමනක් ලබා දෙනු ඇති, වේගයෙන් පියාසර කරන සහ සුනිශ්චිත-නියෙමු (precision-guided) බැලිස්ටික් මිසයිලවල වඩා බර මාත්‍රාවක් (වැඩි ප්‍රමාණයක්) ඇතුළත් කරනු ඇත.
මීට අමතරව, මෙය ඉරානයට ඉතා ප්‍රයෝජනවත් තොරතුරු රැස් කිරීමේ අභ්‍යාසයක් විය. කිසිසේත්ම නිශ්චිත නොවන නමුත්, ඊශ්‍රායල සහ එහි සගයන්ගේ ආරක්ෂා විධි විධාන පිළිබඳ ඉරානයේ තක්සේරුව බොහෝ සේ දියුණු වී ඇත. … ඉරානය සිය ප්‍රහාරයේ දී එහි විරුද්ධවාදීන් විසින් පිළිගනු ලැබීමට කැමතිවාට වඩා වැඩි හැකියාවක් පෙන්නුම් කළේය.”
කෙසේ වෙතත්, නේටෝ අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන් සංඥා කරන්නේ, ඉරානය සමඟ ආතතීන් සමනය කිරීමට හෝ ඊශ්‍රායලයේ අන්ත දක්ෂිනාංශික ආන්ඩුව වැලැක්වීමට ඔවුන්ට කිසිදු උනන්දුවක් නොමැති බවයි. කෙටි කාලීනව, ඉරානයට එරෙහිව අවශ්ය පමණට වඩා වැඩි වේගවත් මිලිටරි උත්සන්න කිරීමකට එරෙහිව ඊශ්‍රායලයට අනතුරු අඟවන අතරම, ගාසා තීරයේ පලස්තීන සිවිල් වැසියන්ට බෝම්බ දැමීම සදහාද ඇතුළු ඊශ්‍රායලයට ආයුධ සැපයීම සහ ඉරානයට එරෙහිව තවත් සම්බාධක සහ අඛණ්ඩ හමුදා ක්‍රියාමාර්ග සඳහා, පරිස්සම් ඉවතලා ඉවක් බවක් නැතිව කැඳවුම්කර සිටිති.
එක්සත් රාජධානියේ විදේශ අමාත්‍ය ඩේවිඩ් කැමරන් අගමැති බෙන්ජමින් නෙතන්යාහු ඇතුළු ඉහළ නිලධාරීන් හමුවීමට ඊශ්‍රායලයට ගිය අතර ඉරානයට තවදුරටත් ප්‍රහාර එල්ල කිරීම සදහා ඊශ්‍රායල සැලසුම් කිරීම උනන්දුවෙන් පිළිගත්තේය. ඔහු පැවසුවේ, “ඊශ්‍රායල් ජාතිකයන් ක්රියා කිරීමට තීරණයක් ගන්නා බව පැහැදිලිය. මෙය (ගැටුම) තීව්‍ර කිරීම හැකිතාක් සුළු වශයෙන් ද, දෘඩ සහ නුවණැති ආකාරයෙන්ද ඔවුන් එසේ කරනු ඇතැයි අපි බලාපොරොත්තු වෙමු.
ප්‍රංශ ජනාධිපති එමානුවෙල් මැක්‍රොන් ඊයේ ප්‍රංශය සහ යුරෝපය සඳහා “යුතුකමක්” ලෙස හැඳින්වූ ඉරානයේ ආර්ථිකයට එරෙහිව සම්බාධක පැනවීම සඳහා කැඳවුම් කිරීමට, කැමරන් ද වොෂින්ටනය හා එක් විය.
නෙතන්යාහු මෙම උපදෙස ප්‍රතික්ෂේප කරන බවට සංඥා කලේ, තමාට “සියලු ආකාරයේ උපදෙස්” ලැබෙද්දී, ඊශ්‍රායලයේ “අපි, අපේම තීරණ ගන්නවා, ඊශ්‍රායල් රාජ්‍යය, තම ආරක්ෂාව සදහා අවශ්ය සෑම දෙයක්ම කරනු ඇත” යි ප්‍රකාශ කරමිනි.
